Thước lái là gì? Dấu hiệu hỏng và cách khắc phục

Thước lái ô tô là một trong những bộ phận đóng vai trò then chốt trong việc điều khiển hướng di chuyển của xe. Việc hiểu rõ thước lái là gì, cấu tạo, nguyên lý hoạt động và các dấu hiệu hư hỏng của nó sẽ giúp bạn vận hành phương tiện dễ dàng và bền bỉ. Ngay trong bài viết này Ô tô Ngọc Dũng sẽ cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về thước lái.

Khái niệm thước lái ô tô

Thước lái là gì?

Thước lái là cơ quan trung gian biến chuyển động xoay tròn của vô lăng thành chuyển động ngang của các bánh xe dẫn hướng, cho phép người lái điều khiển hướng đi của xe. Các hệ thống lái hiện đại thường tích hợp bộ trợ lực để giảm thiểu lực tác động cần thiết lên vô lăng.

Cấu tạo thước lái ô tô

Thước lái ô tô thường có cấu tạo gồm các bộ phận sau:

Khớp các đăng: Chuyển đổi góc quay giữa các đoạn của trục vô lăng.
Trục vô lăng: Tập hợp các đoạn trục ngắn kết nối với nhau qua khớp các đăng.
Thanh răng: Bộ phận trượt dọc trong hệ thống lái.
Tay đòn: Truyền lực chuyển động từ thanh răng đến khớp bẻ lái.
Khớp bẻ lái: Liên kết tay đòn của thước lái với bánh xe, tạo lực xoay để bánh xe di chuyển theo ý muốn.

Nguyên lý hoạt động

Minh hoạ cấu tạo, nguyên lý thước lái của xe tải đầu kéo

Thước lái ô tô vận hành dựa trên cơ chế truyền động cơ học giữa vô lăng và bánh xe trước. Khi người lái xoay vô lăng, chuyển động quay này được truyền xuống trục lái, làm quay trục vít gắn liền với thanh răng. Lực xoay từ trục vít khiến thanh răng trượt theo phương ngang, từ đó thay đổi hướng của bánh xe. Hệ thống sử dụng các khớp cầu – thường gọi là rotuyn – để liên kết linh hoạt giữa thanh răng và càng lái giúp bánh xe chuyển hướng một cách chính xác và mượt mà.

Một điểm quan trọng trong thiết kế hệ thống lái là cấu trúc hình thang lái. Cấu trúc này đảm bảo bánh xe phía trong và phía ngoài quay với bán kính phù hợp khi vào cua giúp xe ổn định và hạn chế mài mòn lốp. Khi thanh răng dịch chuyển, các rotuyn được đẩy hoặc kéo làm thay đổi góc quay của bánh xe trước theo đúng hướng điều khiển từ vô lăng. Nhờ đó, người lái có thể kiểm soát hướng đi của xe một cách trực tiếp và chính xác, ngay cả trong những tình huống phức tạp như vào cua gấp hay đổi làn đột ngột.

>>Xem thêm: Động cơ Diesel là gì? Cấu tạo, nguyên lý và ứng dụng

Hỏng thước lái có nguy hiểm không?

Lái xe tải — Hỏng thước lái có ảnh hưởng gì không?

Thước lái đóng vai trò quan trọng trong hệ thống điều khiển của ô tô, trực tiếp đảm bảo an toàn cho cả người lái và hành khách. Do đó bất kỳ sự cố nào ở bộ phận này đều tiềm ẩn những rủi ro nghiêm trọng:

Vô lăng chao đảo: Nếu thước lái không được bảo dưỡng và căn chỉnh định kỳ, xe có thể xuất hiện tình trạng rung lắc bất thường gây khó chịu và nguy hiểm cho những người ngồi trên xe.
Mất khả năng kiểm soát: Hư hỏng ở thước lái có thể dẫn đến sự sai lệch giữa vô lăng và hướng di chuyển của bánh xe. Hiện tượng vô lăng bị rơ, bánh xe bị lệch sau khi đánh lái là những dấu hiệu thường thấy. Trong các tình huống khẩn cấp, việc thước lái không hoạt động chính xác sẽ khiến tài xế khó khăn trong việc xử lý và làm tăng nguy cơ mất lái.
Tiêu hao nhiên liệu bất thường: Rò rỉ dầu từ hệ thống thước lái là một hậu quả có thể xảy ra khi bộ phận này bị hỏng. Nếu không được khắc phục kịp thời, tình trạng này có thể gây ảnh hưởng đến các bộ phận khác của động cơ, dẫn đến việc xe tiêu thụ nhiên liệu nhiều hơn mức bình thường.
Tăng tốc độ mài mòn lốp và các bộ phận liên quan: Khi thước lái gặp trục trặc, lốp xe có thể bị mòn không đều do các bánh xe không còn nằm trên cùng một đường thẳng khi di chuyển. Lực cản tăng lên do sự sai lệch này cũng góp phần làm tăng tiêu thụ nhiên liệu. Thêm vào đó, sự rung lắc và lệch trục còn gây áp lực lên các bộ phận khác của hệ thống treo và lái, đẩy nhanh quá trình hao mòn của chúng.
Nguy cơ mất an toàn giao thông: Bên cạnh những vấn đề trên, thước lái hỏng hóc còn có thể gián tiếp gây ra các tình huống nguy hiểm khác như phanh kém hiệu quả hoặc xe bị trượt bánh. Điều này không chỉ đe dọa sự an toàn của người và xe mà còn ảnh hưởng đến những người tham gia giao thông khác.

Nguyên nhân gây lỗi thước lái là gì?

Nguyên nhân gây lỗi thước lái ô tô là gì?

Có nhiều nguyên nhân có thể đẩy nhanh quá trình hao mòn và gây ra sự cố ở hệ thống thước lái, đòi hỏi sự chú ý từ người sử dụng xe:

Địa hình di chuyển khắc nghiệt: Việc thường xuyên lái xe trên những con đường gồ ghề, nhiều dốc đá hoặc bề mặt không bằng phẳng sẽ tạo ra những tác động lực không đều lên bánh xe. Điều này gây áp lực lớn lên các bộ phận của thước lái, làm giảm tuổi thọ của chúng và gây khó khăn trong việc duy trì sự ổn định của tay lái.
Vượt quá tải trọng cho phép: Việc chở hàng hóa hoặc số lượng hành khách vượt quá quy định của nhà sản xuất sẽ tạo ra một lực ép lớn lên toàn bộ hệ thống treo và lái, trong đó có thước lái. Sự căng thẳng quá mức này có thể dẫn đến các hư hỏng nghiêm trọng.
Bỏ qua hoặc thực hiện sai quy trình bảo dưỡng: Nếu hệ thống lái không được kiểm tra và bảo dưỡng định kỳ theo khuyến cáo, các vấn đề tiềm ẩn có thể không được phát hiện sớm. Việc thiếu bôi trơn hoặc các sai sót trong quá trình bảo dưỡng cũng có thể là nguyên nhân gây mòn và hỏng hóc thước lái.
Mức dầu trợ lực lái không đủ: Dầu trợ lực lái đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu ma sát và bôi trơn các bộ phận chuyển động bên trong hệ thống thước lái. Khi mức dầu xuống thấp, các chi tiết này sẽ chịu lực ma sát lớn hơn, dẫn đến mài mòn nhanh chóng và có thể gây ra hỏng hóc.
Các tác động ngoại lực và điều kiện giao thông: Những tình huống giao thông phức tạp như mật độ xe cao, việc phải liên tục đánh lái trong giờ cao điểm hoặc thậm chí việc leo vỉa hè để tránh ùn tắc cũng có thể tạo ra những lực tác động bất thường lên hệ thống lái, gây ra sự mất cân bằng và tiềm ẩn nguy cơ gây hại cho thước lái.

>>Xem thêm: Mui xe là gì? Phân biệt xe tải có mui và xe tải không mui

Dấu hiệu nhận biết nên sửa lại thước lái

Các chuyên gia ô tô khuyến nghị việc bảo dưỡng định kỳ hệ thống thước lái sau mỗi 6 đến 12 tháng sử dụng hoặc khi xe đã vận hành được 8.000 đến 10.000 km. Bên cạnh đó, nếu xe của bạn xuất hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào sau đây, đừng chần chừ mà hãy mang xe đi kiểm tra và thay thế bộ phận thước lái nếu cần thiết:

Cảm giác lái nặng nề ở tốc độ thấp: Khi vô lăng trở nên khó xoay, đòi hỏi người lái phải dùng nhiều lực hơn bình thường, điều này không chỉ gây mệt mỏi mà còn có thể dẫn đến những tình huống nguy hiểm bất ngờ. Nguyên nhân có thể xuất phát từ mức dầu trợ lực thấp, bơm trợ lực bị lỗi hoặc bản thân thước lái gặp vấn đề.
Độ trễ khi trả lái: Hiện tượng vô lăng trả chậm về vị trí thẳng lái sau khi đánh lái có thể đi kèm với cảm giác lái nặng. Ngoài các yếu tố như áp suất lốp không đủ, góc đặt bánh xe sai lệch hoặc trục vô lăng bị hỏng, nguyên nhân còn có thể nằm ở hiệu suất kém của hệ thống trợ lực lái.
Vô lăng bị rơ hoặc rung lắc: Sau một thời gian sử dụng, các khớp nối trong hệ thống lái như khớp bẻ lái, trục trung gian, trục các đăng lái có thể bị mài mòn, làm tăng độ trễ khi điều khiển. Thêm vào đó, ổ bi đỡ trục lái hoặc lốp xe bị mòn cũng có thể ảnh hưởng đến sự ổn định của vô lăng.
Tiếng kêu phát ra từ hệ thống lái khi đánh lái: Nếu bạn nghe thấy những âm thanh lạ khi xoay vô lăng, rất có thể thước lái đã gặp vấn đề. Các nguyên nhân có thể bao gồm thiếu dầu trợ lực lái, các khớp nối bị lỏng hoặc rơ, bơm trợ lực hoạt động yếu hoặc trục vô lăng bị rơ.
Rò rỉ dầu ở thước lái (đối với hệ thống trợ lực lái thủy lực): Tình trạng dầu chảy ra từ thước lái có thể là do phớt làm kín bị hỏng. Dấu hiệu dễ nhận biết là các chụp bụi ở hai đầu thước lái bị ẩm dầu hoặc có màu sẫm hơn bình thường.

Cách khắc phục lỗi thước lái

Để khắc phục các vấn đề liên quan đến thước lái ô tô sau khi đã xác định được nguyên nhân thông qua các dấu hiệu nhận biết, việc quan trọng tiếp theo là tiến hành cân chỉnh thước lái.

Dưới đây là hai phương pháp cơ bản thường được sử dụng để cân chỉnh thước lái:

Phương pháp 1: Sử dụng thước đo

Chuẩn bị: Khởi động động cơ và đánh lái đưa vô lăng về vị trí trung tâm, đảm bảo bánh xe trước đang hướng thẳng. Cho xe di chuyển một đoạn ngắn trên đường thẳng rồi dừng lại.
Đặt thước đo: Một người sẽ sử dụng thước đo (thước kéo chuyên dụng) đặt vào mép gai của lốp xe trước, ở vị trí không chạm vào gầm xe, cách mặt đất khoảng 2-3 cm.
Tiến hành đo: Thực hiện đo khoảng cách giữa hai mép thước ở phía trước và phía sau của bánh xe.
Đánh giá kết quả: Khoảng cách chênh lệch lý tưởng giữa số đo phía trước và phía sau bánh xe nằm trong khoảng 0 – 2.5 mm. Nếu độ chênh lệch vượt quá giới hạn này, cần tiến hành điều chỉnh.
Điều chỉnh rotuyn lái: Nới lỏng ốc hãm của rotuyn lái. Sau đó vặn rotuyn lái một cách cẩn thận để điều chỉnh góc đặt bánh xe. Mục tiêu là đưa độ chênh lệch về phạm vi lý tưởng đồng thời đảm bảo vô lăng ở vị trí chính giữa khi xe đi thẳng.
Kiểm tra lại: Sau khi điều chỉnh, siết chặt ốc hãm rotuyn lái và lái thử xe để kiểm tra xem vô lăng đã thẳng và xe di chuyển đúng hướng hay chưa. Đồng thời kiểm tra độ mòn của lốp để đảm bảo sự cân bằng.

Phương pháp 2: Sử dụng dây

Chuẩn bị: Tương tự như phương pháp trên, khởi động động cơ, đưa vô lăng về vị trí trung tâm và cho xe di chuyển thẳng một đoạn rồi dừng lại.
Căng dây: Buộc một sợi dây vào phía sau xe, sau đó kéo căng sợi dây dọc theo thân xe, ngang qua bánh sau và kéo dài đến bánh trước. Vị trí dây nên nằm ở khoảng 2/3 chiều cao từ mặt đất lên đến đỉnh lốp.
Quan sát bánh xe trước: Quan sát vị trí tương đối của bánh xe trước so với sợi dây.

- Nếu phần phía trước của bánh xe chạm vào dây cho thấy bánh xe đang bị “toe-in” (hướng vào trong quá nhiều). Cần điều chỉnh rotuyn lái để bánh xe hướng ra phía bên phải một chút.
- Nếu phần phía sau của bánh xe chạm vào dây cho thấy bánh xe đang bị “toe-out” (hướng ra ngoài quá nhiều). Cần điều chỉnh rotuyn lái để bánh xe hướng sang phía bên trái một chút.

Điều chỉnh rotuyn lái: Thực hiện điều chỉnh rotuyn lái một cách từ từ. Theo kinh nghiệm, một vòng xoay của rotuyn lái có thể tương ứng với khoảng 1.5 mét độ lệch trên đường đi của xe. Điều chỉnh cho đến khi bánh xe song song với sợi dây.
Kiểm tra lại: Lái thử xe để đảm bảo vô lăng thẳng và xe di chuyển đúng hướng.

Tầm quan trọng của việc bảo dưỡng thước lái

An toàn hơn khi lái xe

Việc bảo dưỡng định kỳ thước lái giúp duy trì khả năng phản hồi chính xác giữa vô lăng và bánh xe, đặc biệt quan trọng khi xử lý tình huống gấp hoặc di chuyển trên địa hình xấu. Nhờ phát hiện sớm các dấu hiệu hư hỏng như khe hở bất thường, rò rỉ dầu hoặc tiếng ồn lạ, người dùng có thể can thiệp kịp thời, ngăn chặn sự cố nghiêm trọng có thể xảy ra.

Lợi ích của việc bảo dưỡng thước lái đúng cách

Tăng tuổi thọ cho hệ thống lái

Không chỉ ảnh hưởng đến tính an toàn, thước lái nếu không được bảo dưỡng đúng cách sẽ nhanh chóng xuống cấp do chịu áp lực lớn và tiếp xúc liên tục với bụi bẩn, độ ẩm. Các chi tiết như rotuyn, bạc lái và các khớp nối dễ bị mòn, lỏng hoặc oxy hóa. Việc kiểm tra, vệ sinh và bôi trơn đúng cách sẽ kéo dài thời gian sử dụng của các linh kiện này đồng thời giúp duy trì độ chính xác và ổn định khi vận hành.

Vận hành êm ái và ổn định

Một hệ thống lái hoạt động hiệu quả còn giúp xe vận hành êm hơn, hạn chế tình trạng rung, lệch hướng hoặc nặng tay lái. Điều này góp phần mang lại trải nghiệm lái mượt mà, giảm mệt mỏi cho tài xế khi di chuyển đường dài. Ngoài ra, xử lý sớm các lỗi nhỏ cũng giúp tránh những hư hỏng lớn và tốn kém sau này, tiết kiệm chi phí bảo trì tổng thể cho xe.

Tiết kiệm chi phí

Việc bảo dưỡng định kỳ giúp tiết kiệm đáng kể chi phí sửa chữa. Những lỗi nhỏ nếu không được xử lý sớm có thể dẫn đến hư hỏng toàn bộ thước lái hoặc ảnh hưởng đến hệ thống treo và khung gầm – những bộ phận có chi phí thay thế rất cao.

>>Xem thêm: Phanh khí nén là gì? Tìm hiểu cấu tạo và nguyên lý hoạt động

Cách giữ hệ thống thước lái luôn ổn định

Để giữ cho hệ thống thước lái của xe tải luôn ổn định và hoạt động hiệu quả, bạn cần thực hiện các biện pháp bảo dưỡng và kiểm tra định kỳ một cách cẩn thận. Dưới đây là một số cách giữ hệ thống thước lái luôn ổn định:

Bảo dưỡng định kỳ và đúng cách

Kiểm tra và thay thế dầu trợ lực lái: Mức dầu thấp hoặc dầu bẩn có thể gây ra tiếng ồn, rung lắc, hoặc thậm chí làm hỏng bơm trợ lực lái. Hãy tuân theo khuyến nghị của nhà sản xuất về chu kỳ thay dầu và loại dầu phù hợp.
Kiểm tra và bảo dưỡng bơm trợ lực lái: Lắng nghe các tiếng ồn bất thường phát ra từ bơm trợ lực lái. Nếu có tiếng rít, tiếng kêu, hoặc cảm giác đánh lái nặng nề, có thể bơm đang gặp vấn đề.
Kiểm tra và bảo dưỡng thước lái: Quan sát kỹ xem có rò rỉ dầu ở các đầu nối, ống dẫn, hoặc thân thước lái không. Kiểm tra các khớp nối, rotuyn lái xem có bị mòn, rơ lỏng hay không.
Kiểm tra và cân chỉnh góc đặt bánh xe: Góc đặt bánh xe không đúng (ví dụ: góc camber, caster, toe) có thể gây ra hiện tượng lốp mòn không đều, xe bị lệch lái, và làm tăng tải lên hệ thống thước lái.
Kiểm tra và bảo dưỡng hệ thống treo: Kiểm tra các bộ phận như giảm xóc, lò xo, thanh cân bằng, các liên kết xem có bị hư hỏng, mòn hoặc lỏng lẻo không.
Bảo dưỡng các ống dẫn và đầu nối: Đảm bảo các ống dẫn dầu trợ lực lái không bị nứt, gập, hoặc rò rỉ. Các đầu nối cần được siết chặt đúng lực để tránh rò rỉ.

Lái xe đúng kỹ thuật

Tránh đánh lái hết cỡ và giữ lâu: Việc đánh lái hết cỡ trong thời gian dài sẽ tạo áp lực lớn lên bơm trợ lực lái và các bộ phận khác của hệ thống. Hãy trả lái ngay khi cần thiết.
Tránh va chạm mạnh vào lề đường hoặc ổ gà: Những va chạm mạnh có thể làm sai lệch góc đặt bánh xe, gây hư hỏng rotuyn lái hoặc thậm chí làm cong thước lái.
Giảm tốc độ khi vào cua: Vào cua ở tốc độ cao sẽ tạo lực ly tâm lớn, gây áp lực lên hệ thống lái và lốp xe.
Tránh chở quá tải: Chở quá tải không chỉ ảnh hưởng đến hệ thống treo mà còn tác động tiêu cực đến hệ thống lái, làm tăng độ rơ và giảm độ ổn định.

Kiểm tra định kỳ và lắng nghe phản hồi từ xe

Thực hiện kiểm tra trực quan thường xuyên: Trước mỗi chuyến đi, hãy nhanh chóng kiểm tra mức dầu trợ lực lái và quan sát xem có dấu hiệu rò rỉ nào không.
Lắng nghe các tiếng động lạ: Bất kỳ tiếng kêu, tiếng rít, hoặc tiếng lạch cạch nào phát ra từ hệ thống lái khi đánh lái hoặc di chuyển đều có thể là dấu hiệu của vấn đề. Hãy đưa xe đi kiểm tra sớm.
Chú ý đến cảm giác lái: Nếu bạn cảm thấy tay lái nặng hơn bình thường, có độ rơ lớn, bị rung lắc, hoặc xe có xu hướng tự động lệch về một bên, đừng chủ quan. Đây có thể là dấu hiệu của các vấn đề tiềm ẩn trong hệ thống thước lái hoặc hệ thống treo.

Sử dụng phụ tùng chính hãng và dịch vụ chuyên nghiệp

Ưu tiên sử dụng phụ tùng chính hãng hoặc các thương hiệu uy tín: Phụ tùng kém chất lượng có thể nhanh chóng bị hao mòn và gây ảnh hưởng đến các bộ phận khác của hệ thống.
Lựa chọn các trung tâm bảo dưỡng và sửa chữa uy tín: Kỹ thuật viên có kinh nghiệm và trang thiết bị hiện đại sẽ đảm bảo việc kiểm tra và sửa chữa được thực hiện đúng tiêu chuẩn.

Trên đây là câu trả lời cho câu hỏi thước lái là gì và một số thông tin hữu ích mà Ô tô Ngọc Dũng muốn chia sẻ đến bạn. Việc hiểu rõ chức năng, cấu tạo và nguyên lý hoạt động của thước lái giúp người sử dụng nâng cao khả năng kiểm soát phương tiện và chủ động hơn trong việc bảo dưỡng xe.